De Vikingen

BB-ML

Wie waren de Vikingen?

Vikingen waren een deel van de Noormannen. Noormannen waren de Scandinavische inwoners van Zuid-Noorwegen, Denemarken en Zweden. Vikingen waren de Noormannen die ongeveer tussen 789 en 1100 na Christus per schip over de zee op rooftocht gingen. Het waren dus varende Noormannen.

Ze maakten verre reizen. Er wordt gezegd dat deze mensen Amerika ontdekt hebben, lang voordat Columbus en anderen het land vonden. Ze trokken vanuit Scandinavië Europa in met hun schepen en plunderden en koloniseerden grote delen van Europa. Iedereen in Europa was bang voor hen. Hun stemmen die over het water klonken, riepen heel veel angst op. Dat kan je goed horen in het onderstaande geluidsfragment.

Misschien klopt deze muziek niet helemaal, historisch gezien, maar de muziek geeft wel een beeld van de dreiging die uitging van een schip vol Vikingen dat recht op je dorpje afvoer. De bewoners wisten dat ze geen schijn van kans hadden.

BB-ML Woorden uit gedichten van de oude Vikingen, op muziek gezet op een manier die mogelijk lijkt op Vikingmuziek.
Derfhengrym, een oud Vikinggedicht; op muziek gezet in de stijl van de Vikingen. De stemgeluiden maakte deze meneer zelf.

Waar het woord Viking vandaan komt, weet men niet zeker. Er zijn veel verklaringen voor. Eén van de mogelijkheden is dat het een afleiding is van het Oudnoordse werkwoord víkva. Dat betekent “wijken”, want sommige Noormannen werden door omstandigheden gedwongen hun thuisland te verlaten.

De oudste broer erfde namelijk altijd alles van de vader. Jongere zonen moesten dus zelf maar een plek zien te vinden. Ze trokken dan weg uit hun thuisland, omdat ze moesten wijken voor hun broer. Vaak moesten ze dan op rooftocht gaan, om ergens een stuk land in te pikken, zodat ze konden wonen.

We lazen dat er wel voorbeelden gevonden zijn van genoteerde Vikingmuziek, maar wij konden er geen luistervoorbeeld van vinden. Daarom hebben we voor dit fragment gekozen.

De muziek is dan wel niet authentiek, maar de woorden zijn wél afkomstig van twee echte gedichten van de Vikingen. De meeste woorden komen uit de Haraldskvæði. Dat is een gedicht uit de 9e eeuw. Maar er komt ook tekst uit de Völuspá, het eerste gedicht uit de Edda. Dat was zeg maar een soort bijbelverhaal van de Vikingen.

De Noormannen (en dus ook de Vikingen, want dat zijn zeevarende Noormannen) waren niet Christelijk. Zij geloofden dat personen die in de strijd stierven in het Walhalla (De hal van de gevallenen) mochten wonen. Dat was een soort hemel, een soort paradijs; een plek waar het heel goed was.

Sterven in de strijd was dus ook niet erg. Het was juist een eer. Noormannen en Vikingen hadden medelijden met mensen die aan ouderdom stierven. Nou ja… ouderdom. De vrouwen werden niet meestal ouder dan 30 en de mannen niet ouder dan 40.

Er wordt in deze muziek verteld over de Ulfhéonar. Dat waren wolfstrijders en de superstrijdkracht van de God Odin. Ze werden gevreesd, omdat ze geweldig met wapens konden omgaan en absoluut zonder vrees vochten. Deze strijders beschouwden de wolf als heilig en ze probeerden een soort wolfsgeest op te roepen, zodat ze net zo dapper en sterk waren. In de gebieden waar zij woonden, moesten ze ook wel zo dapper zijn. Die waren wild en de temperatuur was er extreem.

Het waren niet allemaal gemene plunderaars. In tegendeel. Het waren boeren en handelaren, die goed waren in de kunst van het bouwen van stevige en snelle schepen. Ze konden goede bijlen smeden en maakten al prachtige sieraden. Ze hadden goede wetten en woonden als gezellige families samen. ’s Avonds brandde het haardvuur en deden ze bordspellen.

Ze geloofden in de Godenwereld zoals we die kennen uit de Edda. Odin (Of Wodan) was de hoofdgod. Thor was ook belangrijk en de Godin Freya ook.

Een andere verklaring is dat het van het woord “vikingr” komt, dat “rover op zee” betekent. Een soort piraat dus. Oud- Noorse krijgsheren ronselden een bemanning die de kusten moest afstropen. Dat werd “Víking” genoemd en Víkingar waren de mannen die víking deden. In oude Engelse literatuur komt de uitdrukking “to go viking” voor, wat “we gaan plunderen” betekende. Bij Kzing hebben we ook een Vikinglied gemaakt, dat heet: “Wij gaan op viking”. Met “op viking gaan”, bedoelen we dan “op rooftocht gaan.”

Zing zelf een Vikinglied

Op viking!

BB -ML

Een lied en informatie over Vikingen die gedwongen zijn om op viking te gaan. Weet je wie de Vikingen waren? Vikingen waren dat deel van de Noormannen die per schip op rooftocht gingen. Ze trokken vanuit Scandinavië over zee Europa in. Onderaan de pagina kan je meer over hen lezen.

Bij Kzing hebben we er een lied over gemaakt. Het is natuurlijk niet echt Middeleeuws, maar het heeft wel een goede Vikingsfeer.

Het is nog niet ingezongen, maar de karaokeversie kun je wel al beluisteren.

Noormansdochters, Vikingszonen, die in koude regionen
als heel brave burgers wonen, boeren en handelaren,
volgen zonder angst het zwaard, zoekend naar een huis en haard.
Dat is zelfs ons leven waard. Laten we dus gaan varen.

Wij gaan op viking! 4x

Ga aan boord en breng de draken, om de vijand bang te maken.
Thor die zal ons goed bewaken. Odin zal ons belonen.
Elke Noorman heeft dat recht en zoals ons is gezegd:
“Hij die valt in een gevecht, mag in Walhalla wonen!”

Wij gaan op viking! 4x

Over de Noormannen

Wie waren de Vikingen?

Noormannen waren in de vroege Middeleeuwen de Scandinavische inwoners van Zuid-Noorwegen, Denemarken en Zweden. Het waren niet allemaal gemene plunderaars. In tegendeel. Het waren boeren en handelaren, die goed waren in de kunst van het bouwen van stevige en snelle schepen. Ze konden goede bijlen smeden en maakten al prachtige sieraden. Ze hadden goede wetten en woonden als gezellige families samen.’s Avonds brandde het haardvuur en deden ze bordspellen.

Ze geloofden in de Godenwereld zoals we die kennen uit de Edda. Odin (Of Wodan) was de hoofdgod. Thor was ook belangrijk en de Godin Freya ook.

De Noormannen geloofden dat personen die in de strijd stierven in het Walhalla (De hal van de gevallenen) mochten wonen. Dat was een soort paradijs. Sterven in de strijd was dan ook niet erg. Het was juist een eer. Ze hadden medelijden met mensen die aan ouderdom stierven. Nou ja… ouderdom. De vrouwen werden niet meestal ouder dan 30 en de mannen niet ouder dan 40. De Noormannen maakten verre reizen. Er wordt gezegd dat deze mensen Amerika ontdekt hebben, lang voordat Columbus en anderen het land vonden.

Niet alle Noormannen waren Vikingen. Vikingen waren dat deel van de Noormannen die per schip op rooftocht gingen. Ze trokken vanuit Scandinavië Europa in. Waar het woord Viking vandaan komt, weet men niet zeker. Er zijn veel verklaringen voor.

Eén van de mogelijkheden is dat het een afleiding is van het Oudnoordse werkwoord víkva. Dat betekent “wijken”, want sommige Noormannen werden door omstandigheden gedwongen hun thuisland te verlaten. De oudste broer erfde altijd alles van de vader. Jongere zonen moesten dus zelf maar een plek zien te vinden. Ze trokken dan weg uit hun thuisland, omdat ze moesten wijken voor hun broer.

Een andere verklaring is dat het van het woord “vikingr” komt, dat “rover op zee” betekent. Een soort piraat dus. Oud- Noorse krijgsheren ronselden een bemanning die de kusten moest afstropen. Dat werd “Víking” genoemd en Víkingar waren de mannen die víking deden. In oude Engelse literatuur komt de uitdrukking “to go viking” voor, wat “we gaan plunderen” betekende. Dat hebben we voor het lied vertaald met “op viking gaan”, oftewel “op rooftocht gaan.”

Do re mi en zo…

Jullie weten vast nog wel dat er weinig opgeschreven muziek bewaard is gebleven uit de eerste periodes van de geschiedenis. Mensen konden de muziek nog niet echt noteren.

In de Middeleeuwen veranderde dat. In de Middeleeuwen was het geloof héél erg belangrijk voor mensen. Mensen gingen vaak naar de kerk en daar werd heel erg veel gezongen. Dat gebeurde in de taal van de Romeinen: het Latijn.

Langzamerhand ontstond er een notenschrift. Er was niet direct één notenschrift. Iedere streek had zijn eigen manier van opschrijven.

Paus Gregorius de Grote (540-604 na Christus), die rond had heel veel gedaan om de kerk belangrijk te maken. Hij legde de kerkmuziek vast en schreef op welk lied, wanneer in de kerk gezongen moest worden. De liederen die ze toen zongen, heeft hij niet zelf bedacht. Die waren al eeuwen oud. Toch is de kerkmuziek uit die tijd naar hem genoemd: gregoriaanse muziek.

Deze muziek kan je in katholieke kerken nog steeds horen, in bijzondere vieringen. Tegenwoordig worden die liederen niet altijd door monniken gezongen, maar door koren. Die muziek klinkt zo:

Gregoriaanse muziek

Karel De Grote, eerst koning van de Franken en vanaf 800 zelfs keizer van het Roomse rijk, deed erg zijn best om het katholieke geloof te verspreiden. Het geloof heette Rooms-katholiek. Karel richtte kloosterscholen op. Zo kon hij veel monniken en priesters opleiden. Zo kwam het dat er steeds meer geleerde mensen kwamen.

De kloosters waren dus plekken waar geleerde mensen woonden. Eén monnik uit het klooster van de Benedictijnen (Benedictus was iemand die die kloosters had opgericht), heeft rond 1000 na Chritus heel veel gedaan voor de ontwikkeling van het notenschrift. Dat was Guido van Arezzo.

Hij bedacht sleutels: een c en f sleutel. Ook bedacht hij een systemm met lijntjes waar hij tekentjes op zette. Die tekens heetten neumen. Je zegt nuimen. Ieder tekentje kreeg een naam.

Hij verzon: ut, re, mi, fa, sol en la. Eigenlijk gebruiken we dat nog wel. Alleen is ut do geworden en is er een zevende toon aan toegevoegd: ti. Zo ontstond Do re mi fa so la ti do.

Ut queant laxis is een middeleeuwse hymne voor Johannes de doper. Een hymne is een lofzang. Dus een lied waarin je vertelt hoe goed je iemand vindt. De woorden betekenen:

Mogen uw dienaren (dat zijn dan de mensen en de monniken die het zingen) met zachte stem uw wonderdaden doen klinken; Verlos onze bezoedelde (dat betekent vieze) lippen van schuld, heilige Johannes.

We weten niet zeker of Guido dit lied zelf bedacht heeft; waarschijnlijk heeft hij het gewoon opgeschreven en bestond de melodie al. Maar we weten wel dat zijn solmisatiesysteem erin verstopt zit. Iedere regel begint een stapje hoger. Ut tussen de twee lijnen, re op de tweede, mi weer een stap verder enz.

Klik op de link en luister naar deze Gregoriaanse muziek

Velen jaren later, in 1969 gebeurde hetzelfde in de musical “The sound of music”, met muziek van Rodgers en Hammerstei. Dit fragment gaat over een nanny die de kinderen van haar baas muziekles geeft. Ze heeft woordjes bedacht bij do, re, mi, fa, so, la en (zij zegt) si. Luister maar eens:

Do a deer… uit The sound of music,
dit is uit de originele musicalfilm,
De onderbouw en middenbouw kunnen naar
de Nederlandse theaterversie luisteren

Even terug naar Guido van Arezzo en naar de Middeleeuwen.

Voor mensen in die tijd was het eerst lastig. Hoe wist je nou dat je de goede toonhoogte had? Daar vond Guido een oplossing voor. Je kon als dirigent met je handen laten zien welke toon de monniken moesten zingen.

Hij wees de plek op zijn hand aan. Dat is de zogenaamde Guidonische hand.

Klik op de link om nog eens naar het lied uit de sound of music te luisteren

Uit deze manier van de toon aangeven, zijn moderne manieren ontstaan. Dat noemen we het solmisatiesystemen. Nu doen we dat onder andere door een bepaalde stand van de hand. Juf Ellis heeft dit ook geleerd, toen ze 8 jaar was. Kijk en luister maar eens naar het volgende fragment. De bovenbouw kan onderzoeken welke Engelse woorden zij verstaan.

Klik op de link om nog eens naar het lied uit The sound of music te luisteren en kijk of je de gebaren herkent.

Hieronder vind je het lied uit de Middeleeuwen in noten opgeschreven. Je kan het dan zelf spelen. We vragen aan leerlingen die noten kunnen lezen om eens op de maat te letten. Wat valt je op?

Sumer ist icumen in

MB-BB-ML

We gaan luisteren naar een heel oud lied: Sumer ist icumen in. Dat betekent: de zomer is weer in het land gekomen. Luister er eerst eens naar, voor we er iets over vertellen.

Sumer ist icumen in door het Lumina vocal ensemble, met passende illustraties

In welke taal wordt dit gezongen?

Kan je aan de illustraties zien uit welke tijd dit lied komt?

Het is waarschijnlijk in het midden van de 13e eeuw (waarschijnlijk rond 1260) gecomponeerd. Misschien heeft W. de Wycombe het gemaakt, maar dat is niet zeker.)

Het gaat dus om Middeleeuwse muziek, dus uit de tijd van de monniken en ridders. Het wordt gezongen in een dialect uit Wessex, in Middeleeuws Engels.

Het lied is een rondzang, oftewel een rota. Dat is een lied waarbij de zangers steeds regels herhalen. Dat doen ze om en om. Hoe dit lied precies gezongen moet worden, kan je leren uit het Harley-manuscript, dat komt uit de abdij van Reading. Nu ligt het in een bibliotheek.

Het manuscript is een oud boek waar Latijnse, Engelse en Franse liederen in te vinden zijn. Dit lied stond er ook in, met heel veel aanwijzingen over hoe het gezongen moet worden.

Het lied is wereldberoemd. Er zijn meerdere fragmenten van liederen gevonden die aantonen dat er in Engeland in die tijd heel veel muziek gemaakt werd. Dat waren niet alleen maar kerkelijke liedjes 9die over God en het geloof gingen), maar ook “wereldlijke” liedjes. De liefde was toen ook al, net als nu, vaak het onderwerp.

Sumer ist icumen in, heeft een wereldlijke tekst:

De zomer is binnengekomen;
Zing luid, koekoek!
Het zaad groeit en de wei bloeit,
En het woud bloesemt nu.
De ooi blaat naar het lam,
Naar het kalf loeit de koe,
De stier springt op, de bok laat winden;
Zing vrolijk, koekoek!
Goed zingt gij, koekoek! Houd nimmer op

Wat vind je van deze muziek? En wat vind je van de illustraties?

Dat is kunst uit de middeleeuwen. Kun je er gebruiken in ontdekken die wij vandaag de dag ook nog hebben in de zomer?