Jullie weten vast nog wel dat er weinig opgeschreven muziek bewaard is gebleven uit de eerste periodes van de geschiedenis. Mensen konden de muziek nog niet echt noteren.

In de Middeleeuwen veranderde dat. In de Middeleeuwen was het geloof héél erg belangrijk voor mensen. Mensen gingen vaak naar de kerk en daar werd heel erg veel gezongen. Dat gebeurde in de taal van de Romeinen: het Latijn.

Langzamerhand ontstond er een notenschrift. Er was niet direct één notenschrift. Iedere streek had zijn eigen manier van opschrijven.

Paus Gregorius de Grote (540-604 na Christus), die rond had heel veel gedaan om de kerk belangrijk te maken. Hij legde de kerkmuziek vast en schreef op welk lied, wanneer in de kerk gezongen moest worden. De liederen die ze toen zongen, heeft hij niet zelf bedacht. Die waren al eeuwen oud. Toch is de kerkmuziek uit die tijd naar hem genoemd: gregoriaanse muziek.

Deze muziek kan je in katholieke kerken nog steeds horen, in bijzondere vieringen. Tegenwoordig worden die liederen niet altijd door monniken gezongen, maar door koren. Die muziek klinkt zo:

Karel De Grote, eerst koning van de Franken en vanaf 800 zelfs keizer van het Roomse rijk, deed erg zijn best om het katholieke geloof te verspreiden. Het geloof heette Rooms-katholiek. Karel richtte kloosterscholen op. Zo kon hij veel monniken en priesters opleiden. Zo kwam het dat er steeds meer geleerde mensen kwamen.

De kloosters waren dus plekken waar geleerde mensen woonden. Eén monnik uit het klooster van de Benedictijnen (Benedictus was iemand die die kloosters had opgericht), heeft rond 1000 na Chritus heel veel gedaan voor de ontwikkeling van het notenschrift. Dat was Guido van Arezzo.

Hij bedacht sleutels: een c en f sleutel. Ook bedacht hij een systemm met lijntjes waar hij tekentjes op zette. Die tekens heetten neumen. Je zegt nuimen. Ieder tekentje kreeg een naam.

Hij verzon: ut, re, mi, fa, sol en la. Eigenlijk gebruiken we dat nog wel. Alleen is ut do geworden en is er een zevende toon aan toegevoegd: ti. Zo ontstond Do re mi fa so la ti do.

Ut queant laxis is een middeleeuwse hymne voor Johannes de doper. Een hymne is een lofzang. Dus een lied waarin je vertelt hoe goed je iemand vindt. De woorden betekenen:

Mogen uw dienaren (dat zijn dan de mensen en de monniken die het zingen) met zachte stem uw wonderdaden doen klinken; Verlos onze bezoedelde (dat betekent vieze) lippen van schuld, heilige Johannes.

We weten niet zeker of Guido dit lied zelf bedacht heeft; waarschijnlijk heeft hij het gewoon opgeschreven en bestond de melodie al. Maar we weten wel dat zijn solmisatiesysteem erin verstopt zit. Iedere regel begint een stapje hoger. Ut tussen de twee lijnen, re op de tweede, mi weer een stap verder enz.

Velen jaren later, in 1969 gebeurde hetzelfde in de musical “The sound of music”, met muziek van Rodgers en Hammerstei. Dit fragment gaat over een nanny die de kinderen van haar baas muziekles geeft. Ze heeft woordjes bedacht bij do, re, mi, fa, so, la en (zij zegt) si. Luister maar eens:

Even terug naar Guido van Arezzo en naar de Middeleeuwen.

Voor mensen in die tijd was het eerst lastig. Hoe wist je nou dat je de goede toonhoogte had? Daar vond Guido een oplossing voor. Je kon als dirigent met je handen laten zien welke toon de monniken moesten zingen.

Hij wees de plek op zijn hand aan. Dat is de zogenaamde Guidonische hand.

Uit deze manier van de toon aangeven, zijn moderne manieren ontstaan. Dat noemen we het solmisatiesystemen. Nu doen we dat onder andere door een bepaalde stand van de hand. Juf Ellis heeft dit ook geleerd, toen ze 8 jaar was. Kijk en luister maar eens naar het volgende fragment. De bovenbouw kan onderzoeken welke Engelse woorden zij verstaan.

Hieronder vind je het lied uit de Middeleeuwen in noten opgeschreven. Je kan het dan zelf spelen. We vragen aan leerlingen die noten kunnen lezen om eens op de maat te letten. Wat valt je op?