BB+-ML(V)

Wat is analyse?

Wat is het analyseren van muziek eigenlijk? Waar ben je dan mee bezig?

Dit is een stappenplan van een aantal lessen om meer te snappen van de structuur die muziek heeft.

Het woord analyse komt van het Griekse woord analuein. Dat betekent ontrafelen, ontleden. En dat is precies wat we met muziek doen bij het vak muziekanalyse. We proberen de muziek te “ontrafelen”.

Muziek bestaat, net als taal, uit klanken. Mensen die spreken of muziek componeren, ordenen de klanken op een bepaalde manier, om “verstaan” en “begrepen” te worden. Zowel in taal als in muziek zit daardoor een structuur die je kunt ontrafelen.

Je kijkt bij muziekanalyse naar deze structuur en naar alle anderen dingen die je opvallen. Dit wordt al sinds de Middeleeuwen gedaan, maar rond 1750 bloeide deze activiteit op. Vandaag de dag is muziekanalyse een verplicht vak op het conservatorium.

Je hóeft muziek natuurlijk niet per se te ontrafelen. Je kan er uiteraard ook alleen maar van genieten, of het “gewoon” maken. Maar zelfs dan ervaar je, al is het misschien onbewust of minder bewust, de ordening. En wie meer muziek gehoord heeft en meer muziek gemaakt heeft, pikt die ordening sneller op.

Bovendien leer je, al luisterend of muziek makend, wat je prettige ordeningen vindt en welke ordeningen je minder fijn vindt. Je ontwikkelt al luisterend en makend een eigen smaak.

Heb jij een duidelijke voorkeur voor een bepaalde muzieksoort? Heb je een artiest, muziekstijl, muzikale periode of componist die voor jou met stip op 1 staat? Heeft dit met de ordening van die muziek te maken, denk je? Kun je dat beredeneren?

Hieronder staan twee versies van de Dans van de Suikerwerkfee van Tchaikovsky. Wat zijn de verschillen en wat zijn de overeenkomsten?

Welke versie spreekt je meer aan en waarom?

Het ballet op de Suger Plum fairy uit de Notenkraker De Sugar Plum fairy uitgevoerd door Pentatonix

Ga verder met analyseren deel 2

BB+- ML (V)

Muziek en taal

De overeenkomsten tussen muziek en taal.

In dit hoofdstuk over analyse gaan we in op de overeenkomsten tussen spreektaal en muziektaal. Eigenlijk is muziek ook een taal. Iemand kan zich erin uitdrukken. Als je muziek maakt, hoop je dat de ander “verstaat” wat jij communiceert.

Misschien was muziek wel de allereerste taal van de mens… Zelfs als kinderen te jong zijn om te spreken, maken ze al geluidjes die in toonhoogte verschillen om uiting te geven aan hun emoties.

Muziek en taal zijn auditief

Taal en muziek draaien beiden om geluid en klanken. Ze bestaan dus allebei uit trillingen van de lucht die onze oren waarnemen. Taal en muziek zijn beiden auditieve (gehoor) kunsten.

Muziek en taal kunnen genoteerd en gelezen worden

Er zijn al redelijk vroeg in de geschiedenis manieren gevonden om de door ons gekozen geluiden te noteren, zodat wij ze ons kunnen herinneren en opnieuw kunnen maken.

Zowel taal als muziek kun je lezen (innerlijk beleven) en noteren, maar die notatie is niet de muziek of de taal zelf. Notatie bestaat uit symbolen. Dat kunnen noten zijn, of greep-notaties (tabulaturen).

Muziek en taal zijn tijdskunsten

Bij beeldende kunst is dat anders. Dat is juist een visuele kunst. Je hebt ruimte nodig om die kunst te beleven. Bij muziek heb je tijd nodig. Klanken verstrijken in de tijd. En taal en muziek komen klinkend tot leven.

Toen er nog geen internet was, was het veel moeilijker om muziek te horen en om performances mee te maken. Door YouTube en andere technologische middelen is het veel gemakkelijker geworden om muziek en taal ook echt als auditieve kunst te beleven.

Muziek en taal zijn gebaseerd op de ordening van klank

Muziek en taal gaan over geluid, maar niet elk geluid is muziek. Niet elke klank vormt een woord. Als je zomaar wat geluiden na elkaar zet, heeft dat op zich geen betekenis. Zelfs niet als het op zichzelf “mooie” geluiden zijn. Taal en muziek zijn allebei gebaseerd op de ordening van klanken.

Mensen die spreken of een gedicht maken etc. of die muziek componeren, brengen structuur aan in de klanken, om “verstaan” en “begrepen” te worden. Ze ordenen de klanken op een bepaalde manier.

Er zijn ook grote overeenkomsten tussen taal en muziek wat betreft het aanbrengen van structuur. Taal krijgt vorm in woorden, zinnen en soms vormen. Denk maar eens aan een gedicht, of aan een toneelstuk in actes. Muziek krijgt vorm in tonen, motieven (kleine groepjes tonen), frases (muzikale zinnen) en vormen.

Luister maar eens naar een slam poetry gedicht: shake the dust. Kun je de tekst volgen? Wat is de structuur in het gedicht? Worden er zinnen herhaald? Wat betekenen die zinnen? Waar komt die zin vandaan? Waarom staan ze op die plek in het gedicht? Waar gaat het gedicht verder over? etc. Wat is de overeenkomst met muziek?

Bij muziekanalyse spoor je structuren op

Zowel in taal als in muziek zit dus een ordening en daardoor een structuur die je kunt ontrafelen en dat is heel leuk om te doen. Muziekanalyse is een soort tekstverklaring. Als je muziek analyseert, begrijp je vaak beter wat de componist wil “zeggen”, je snapt de ordening van de klanken beter, of je herkent een bepaalde stijl in de klanken.

Waarom zou je muziek analyseren?

Voegt analyse nou iets toe aan de muziek?

Persoonlijk vind ik het erg leuk om me in te leven en na te denken over een kunstwerk, dus ook over een muziekstuk. Het hoeft niet tegelijkertijd met het luisteren als beleving. Luisteren en analyseren zijn twee verschillende activiteiten. Om muziek te analyseren moet je op een heel andere manier luisteren. Om muziek te analyseren heb je inlevingsvermogen en intellect nodig. Je gaat sommige of alle aspecten van een muziekstuk eens nader beschouwen.

Het is ook leuk en voedend om er met andere mensen over te praten. Dit onderzoeken, eventueel overleggen en conclusies trekken, noem je analyseren. Uiteraard is het op conservatoria een verplicht vak.

Door te analyseren word je een betere luisteraar. Dat leidt er weer toe dat je ook andere kunstwerken uit die stijlperiode of die muziekstijl beter kunt begrijpen. En hoe meer je gehoord hebt, hoe beter je muziek kunt vergelijken.

Soms is het jammer als je muziek analyseert

Aan de andere kant gaat er soms ook iets van de “magie” weg, als je dingen gaat “snappen.” Voor een leerkracht is dat wel eens lastig. Je haalt de betovering weg, maar je helpt een leerling ook om meer “uit de muziek te halen” doordat je het gehoor traint. Bepaalde zaken vallen hen dan op, die ze anders niet hadden waargenomen. Daardoor kan muziek juist meer voor hen gaan leven en hun smaak wordt volwassener.

Is analyse per se nodig?

Is analyse noodzakelijk om een goede luisteraar te zijn? Nee. Je kan het houden bij het beleven van muziek, of bij het zelf maken of reproduceren van muziek.

De ordening in de muziek ervaar je vaak al onbewust en hoe meer ervaring je hebt in spelen en luisteren, hoe meer je in staat bent om heel bewust een eigen smaak te ontwikkelen. Je leert al doende (makend of luisterend) wat je prettig vindt of niet.

Maar als je zelf muziek maakt, ontkom je er eigenlijk niet aan om analytisch te zijn. Als je weet hoe een muziekstuk in elkaar zit, scheelt het je namelijk oefentijd en weet je beter hoe iets in de periode dat het gemaakt is, of in de stijl dat het gemaakt is uitgevoerd moet worden. Vaak kan je er dan ook meer van genieten. Voor mensen die zelf musiceren is het dus altijd lonend om een beetje te analyseren. Hoe ver je daar mee wil gaan, hangt van jezelf af.

Muziekanalyse is geen exacte wetenschap

Muziekanalyse is geen exacte wetenschap. In elke analyse zit een subjectief element. Je interpreteert en weet heel vaak niet zeker. Muziekanalisten spreken elkaar daarom ook vaak tegen.

Vind jij het anlyseren van muziek nuttig? Leg je standpunt uit.

Probeer je van nature om muziek te analyseren? Kun jij aangeven waar jij bij muziek altijd op let? Om een voorbeeld te geven: sommige mensen beluisteren altijd de basloop, terwijl anderen alleen de melodie beluisteren. Sommige mensen zetten bij voorkeur muziek in mineur op, etc.

Als jij nieuwe bladmuziek krijgt, gebruik je dan je vermogen om te analyseren? Welke vragen stel jij jezelf aan het begin van een nieuw muziekstuk?

Als jij muziek hoort, analyseer je dan auditief, of haal je veel uit geschreven bronnen? Op welke aspecten let jij dan?

Soms worden de twee talen (muziek en spreektaal) met elkaar verbonden, in vocale muziek: liederen. Vind jij dat (in zijn algemeenheid gesproken) de zeggingskracht van de muziek dan groter wordt? Of heb je liever instrumentale muziek? Als je geen idee hebt, vergelijk dan de twee onderstaande versies van een muziekstuk over de lente van Johann Strauss.

?

BB-ML

Soorten analyses

Op deze pagina vind je verschillende manieren om muziek te analyseren. Je kan naar verschillende dingen luisteren.

Er staat ook een voorbeeld van een kleuranalyse van de 3e fuga in cis groot, van J.S. Bach.

Als je muziek analyseert, kun je naar verschillende criteria kijken.

Als je naar structuren zoekt, kijk je bijvoorbeeld vaak naar tonen, intervallen, relaties, motieven, stijlen en inhoud. Er wordt naar parallellen of juist contrasten gezocht.

Ook wordt een muziekwerk of muziekmateriaal vaak vergeleken met andere werken van dezelfde componist, werk van andere componisten, bijvoorbeeld tijdgenoten, of juist componisten uit de hedendaagse tijd. Soms wordt de muziek vergeleken met andere historische zaken die plaatsvonden in de tijd dat het kunstwerk gemaakt werd, of met andere kunst uit die tijd.

Ook wordt vaak benoemd hoe iets ervaren wordt. Dat is dus een volkomen subjectief element.

Het gaat natuurlijk ver om bij de analyse van een muziekstuk op al deze aspecten te letten. Vaak leg je de nadruk op één bepaald aspect van de muziek.

We onderscheiden onder andere:

1. Materiaal analyses

2. Vorm analyses

3. Harmonische analyses

4. Beschrijvende analyses

5. Vergelijkende analyses

Vaak beschrijf je je analyse. Dat kun je in woorden (taal), in grafieken, in kleuren of in luistervoorbeelden doen. Op die manier maak je dingen soms inzichtelijker, meer meetbaar en het maakt dat je er met anderen over kunt communiceren.

Er zijn bepaalde afspraken over de manier waarop je dingen beschrijft. Er is een speciaal muziek jargon. Je hebt bijvoorbeeld gebruikelijke dynamische tekens, manieren waarom je de vorm van muziek indeelt, stijlperiodes of stijlaspecten die algemeen erkend worden.

Hieronder zie je een vormanalyse. Ik heb een kleuranalyse gemaakt van de 3e fuga van J.S. Bach uit het eerste deel van Das Wohltemperiertes klavier, in cis majeur.

Let op: ik heb toentertijd paars gebruikt voor de tweede keer dat het thema voorkwam, om het onderscheid te maken met de 3e keer dat het thema voorkwam.

Als je op de link hieronder klikt, kun je de muziek horen. Hij wordt gespeeld door de Bach specialist Glenn Gould. Kijk of je mijn kleurkeuze begrijpt.

FUGA

In een volgend stuk gaan we in op de manieren waarop je muziek kan analyseren.