OB-MB-BB-ML

Muziek van Satie en impressionistische schilderijen van Cortes. Die passen allebei goed bij de herfst!

Erik Satie was een heel aparte man. Hij wilde ook heel bijzondere muziek maken.

Zijn muziek hoort bij de klassieke muziek van de 20e eeuw. Deze stijl heet: tonaal modern. De muziek is dus wel modern, maar heeft wel een echte melodie.

Er staan in de gymnopédies ook geen maatstrepen genoteerd. Het is waarschijnlijk de bedoeling dat je niet al te duidelijk laat horen wat tel 1 is… om het doorgaande gevoel te benadrukken. Maar om eerlijk te zijn… je hoort wel echt een maat. Luister maar eens, of je een cadans kan ontdekken.

Erik zou het trouwens helemaal niet leuk hebben gevonden dat zijn muziek bij impressionistische schilderijen zou worden gebruikt, ook al klinkt het best een beetje zweverig. Hij had zelf namelijk een hekel aan de impressionistische muziek van bijvoorbeeld Debussy. Hij vond die muziek nou juist te zweverig en hij vond dat de componisten arrogant waren en hun stukken te rare titels gaven. Om daar gekheid mee te maken, gaf hij zijn stukken soms ook hele rare namen. Zoals: vier stukken in de vorm van een peer.

Satie was de voorloper en de mentor van een groepje van zes componisten. De Groupe des six. Die wilden dat hun muziek niet impressionistisch was, maar speels en simpel.

De gymnopédies zijn misschien wel de bekendste stukken van Satie. Je kan ze bij rampen vaak op tv horen. Niemand weet trouwens zeker waarom hij die naam voor zijn stukken koos. Er zijn verschillende ideeën over.

De gymnopaedia was de belangrijkste dans van de Lacedaemonians. Die dans waarbij gezongen werd, werd ieder jaar op de markt in Sparta uitgevoerd door meisjes. Het leek waarschijnlijk een beetje op gymnastiek van nu.

Maar mensen denken ook dat het een grapje van Satie is. Mensen vroegen of hij componist was. Dat wilde hij niet zijn, want hij was een beetje een dwarskikker. Dus zei hij: nee, ik ben een gymnopedist.

Maar het kan ook zijn dat hij het uit een gedicht van Latour heeft gehaald. Andere mensen zeggen juist weer dat Latour de woorden van Satie heeft gepikt.

Satie vond het in ieder geval lekker geheimzinnig klinken. Dat is gelukt.

Hier vind je nog een andere versie van de Gymnopédies

Vergelijk de twee uitvoeringen eens met elkaar. Wat is er hetzelfde en wat is er anders? De tweede uitvoering is van Reinbert de Leeuw, die bekend staat om de manier waarop hij Satie speelt.

De Gymnopedies kan je best snel spelen als piano leerling. Er staan allemaal grappige opmerkingen bij zijn pianomuziek over hóe je de muziek moet spelen. Bijvoorbeeld: doe je hoofd open. Of: alsof je op het punt staat om een idee te krijgen.

Het is heel rustige, kalmerende muziek, waar je goed naar kan luisteren terwijl je een ander werkje doet.

Erik Satie leefde rond 1920 in Frankrijk, in Parijs, in een wijk die Montmartre heette. Daar woonden veel kunstenaars, acrobaten, kunstschilders, muzikanten en schrijvers.

Hij verdiende geld bij als barpianist in een heel beroemd café. Dat heette: “De zwarte kat” en er traden allerlei beroemde mensen op.

Doordat hij van die aparte muziek maken, kwamen er steeds meer mensen die van die bijzondere muziek gingen bedenken.

Zo maakte hij bijvoorbeeld ook een muziekstuk voor typemachine en orkest. Ook maakte hij muziek voor een heel bijzonder ballet, waarin de schilderijen van meneer Picasso tot leven kwamen. Dat ballet heette Parade.

Wat vinden jullie van deze muziek?

En wat vinden jullie van de schilderijen van Parijs? Die zijn trouwens gemaakt door meneer Edouard Cortes.

Op het filmpje zie je schilderijen van Cortes. Dat is een impressionistische schilder. Impressionisten keken heel goed naar iets en schilderden dan de indruk die het op hen maakte. Wat vinden jullie van die schilderijen?

Kan jij zelf misschien een impressionistisch kunstwerk maken over de herfst in je eigen stad?

 Misschien kunnen jullie zélf een impressionistisch kunstwerk maken over de herfst in hun eigen stad.

Meer leren over Erik Satie:

Erik Satie leefde van 1866 tot 1925 in Frankrijk. Hij heette eigenlijk Eric, Alfred, Leslie Satie. Hij had het niet gered op het conservatorium, maar bleef wel met muziek bezig. Op een gegeven moment leefde hij in Parijs, in de artistieke wijk Montmartre. Daar waren veel cafés en cabarets en er woonden heel veel kunstenaars, acrobaten, kunstschilders, muzikanten en schrijvers. Hij leefde er in armoede en verdiende wat geld als barpianist, onder andere in het beroemde cabaret “Le chat noir.”

Erik was een apart iemand. Hij wilde op niemand lijken en origineel zijn.  Hij hoorde bij voorlopers in de kunst. Dat noem je de “avant-garde” van de kunst. Ze zeggen ook wel eens dat Satie een “bohemien” was. Dat betekent letterlijk “iemand uit Bohemen”… een soort Roma (een oud en niet zo netjes woord voor deze mensen is zigeuners.) Het woord “bohemien” wordt gebruikt voor kunstenaars of slimme mensen die anders willen leven dan alle burgerlijke mensen. Ze zijn altijd een beetje afwijkend.. een beetje hip… Eric daagde de mensen altijd een beetje uit, hij wilde anders zijn en zijn eigen zin doen. 

Satie ging vaak naar het café Le Chat Noir. Hij schijnt zichzelf daar eens een gymnopédiste genoemd te hebben, omdat hij het niet leuk vond om componist genoemd te worden. We weten niet precies waarom hij zichzelf zo noemde. Een gymnopède was een dans uit de Griekse oudheid.. een soort gymoefening op muziek. Het kan ook zijn dat hij het uit een gedicht heeft gehaald. Deze naam komt terug in het muziekstuk dat je onder de link kunt vinden: de Gymnopédies.

Wat vind je van deze muziek? Welk instrument hoor je? Wat is de sfeer?

Als je op de link klikt, hoor je een versie, waar je ook mooie schilderijen van Parijs in de herfst kunt zien. Die zijn gemaakt door Edouard Cortès (1882-1969)  een belangrijke Franse kunstschilder. Edouard maakte neo impressionistische kunst. Neo betekent nieuw. Impressionistisch schilderen doe je als je ergens naar kijkt en dan de indruk die het jou geeft op papier zet. Je probeert het dus niet zo écht mogelijk te laten lijken, maar de sfeer van wat je ziet aan andere mensen te laten zien in je schilderij. Dit past goed bij de muziek van Erik Satie, die immers in Parijs woonde en ook bij de herfst. Hij wil met zijn muziek ook een sfeertje neerzetten. 

Satie was een voorloper van verschillende andere muziekstijlen die later hip werden, zoals minimalisme, repetitieve muziek en absurdistisch theater. Hij kende veel componisten die later beroemd werden, zoals Debussy, Ravel, Milhaud, Varèse en Poulenc. Er was zelfs een groepje van zes componisten (Milhaud, Poulenc, Tailleferre, Honegger, Auric en Durey) die door het publiek gezien werden als zijn leerlingen. De mensen noemden hen: de groupe des six, de groep van zes. Ook maakte hij later indruk op de componist John Cage, die minimalistische muziek maakte.

Satie maakte expres heel erg andere muziek dan de muziek uit zijn tijd, die nogal deftig wilde doen. Hij maakte bijvoorbeeld heel andere muziek dan Richard Wagner. Erik werd beïnvloed door de middeleeuwse muziek en bouwkunst en hij noemde zichzelf een fono-metrograaf, oftewel iemand die klanken meet en opschrijft. Dat vond hij een beter woord dan musicus. Hij bouwde muziek alsof hij met stenen huizen bouwde. Hij reeg die muzikale bouwstenen aan elkaar tot er een soort klankketting ontstond. Hij was daardoor een van de eersten die de manier van componeren gebruikte, die later de modernen gebruikte.

Hij werd ook vrienden met de schrijver Cocteau, die toneelstukken maakte. Satie maakte er toneelmuziek voor. Dat was muziek die alleen maar een klankachtergrond wilde zijn die de sfeer van een scène overbracht. Denk maar aan de manier waarop dat nu in een film gebeurt.

Satie schreef het ballet Parade,  samen met Cocteau en Picasso (die de decors ontwierp)  voor de beroemde danser Djagilev. Die kwam uit het Ballets Russes, het Russische ballet. De eerste uitvoering (de muziek was eigenlijk geschreven voor orkest en typemachine) zorgde voor een schandaal. Meteen kende iedereen Erik Satie. 

Kijk en luister hier naar de muziek van Satie en de decors en kostuums zoals ze door Picasso zijn bedacht. 

Kijk en luister hier naar het muziekstuk waarin de typemachine gebruikt werd als instrument. 

In Nederland was het Reinbert de Leeuw (musicus, componist en dirigent) die het werk van Satie onder de aandacht bracht. Deze muziek kun je best snel spelen als piano leerling. Er staan geen maatstrepen in genoteerd. Ook staan er allemaal grappige opmerkingen bij zijn pianomuziek over hóe je de muziek moet spelen. Bijvoorbeeld: doe je hoofd open. Of: alsof je op het punt staat om een idee te krijgen.

Aan het einde van zijn leven, liep Satie elke morgen van zijn huis 10 kilometer naar zijn studio, om muziek te maken. Daarna liep hij eer terug. Hij heeft nooit iemand in dat huis ontvangen. Eric was een heel aparte man.