BB+- ML (V)
Muziek en taal
De overeenkomsten tussen muziek en taal.
In dit hoofdstuk over analyse gaan we in op de overeenkomsten tussen spreektaal en muziektaal. Eigenlijk is muziek ook een taal. Iemand kan zich erin uitdrukken. Als je muziek maakt, hoop je dat de ander “verstaat” wat jij communiceert.
Misschien was muziek wel de allereerste taal van de mens… Zelfs als kinderen te jong zijn om te spreken, maken ze al geluidjes die in toonhoogte verschillen om uiting te geven aan hun emoties.
Muziek en taal zijn auditief
Taal en muziek draaien beiden om geluid en klanken. Ze bestaan dus allebei uit trillingen van de lucht die onze oren waarnemen. Taal en muziek zijn beiden auditieve (gehoor) kunsten.
Muziek en taal kunnen genoteerd en gelezen worden
Er zijn al redelijk vroeg in de geschiedenis manieren gevonden om de door ons gekozen geluiden te noteren, zodat wij ze ons kunnen herinneren en opnieuw kunnen maken.
Zowel taal als muziek kun je lezen (innerlijk beleven) en noteren, maar die notatie is niet de muziek of de taal zelf. Notatie bestaat uit symbolen. Dat kunnen noten zijn, of greep-notaties (tabulaturen).
Muziek en taal zijn tijdskunsten
Bij beeldende kunst is dat anders. Dat is juist een visuele kunst. Je hebt ruimte nodig om die kunst te beleven. Bij muziek heb je tijd nodig. Klanken verstrijken in de tijd. En taal en muziek komen klinkend tot leven.
Toen er nog geen internet was, was het veel moeilijker om muziek te horen en om performances mee te maken. Door YouTube en andere technologische middelen is het veel gemakkelijker geworden om muziek en taal ook echt als auditieve kunst te beleven.
Muziek en taal zijn gebaseerd op de ordening van klank
Muziek en taal gaan over geluid, maar niet elk geluid is muziek. Niet elke klank vormt een woord. Als je zomaar wat geluiden na elkaar zet, heeft dat op zich geen betekenis. Zelfs niet als het op zichzelf “mooie” geluiden zijn. Taal en muziek zijn allebei gebaseerd op de ordening van klanken.
Mensen die spreken of een gedicht maken etc. of die muziek componeren, brengen structuur aan in de klanken, om “verstaan” en “begrepen” te worden. Ze ordenen de klanken op een bepaalde manier.
Er zijn ook grote overeenkomsten tussen taal en muziek wat betreft het aanbrengen van structuur. Taal krijgt vorm in woorden, zinnen en soms vormen. Denk maar eens aan een gedicht, of aan een toneelstuk in actes. Muziek krijgt vorm in tonen, motieven (kleine groepjes tonen), frases (muzikale zinnen) en vormen.
Luister maar eens naar een slam poetry gedicht: shake the dust. Kun je de tekst volgen? Wat is de structuur in het gedicht? Worden er zinnen herhaald? Wat betekenen die zinnen? Waar komt die zin vandaan? Waarom staan ze op die plek in het gedicht? Waar gaat het gedicht verder over? etc. Wat is de overeenkomst met muziek?
Bij muziekanalyse spoor je structuren op
Zowel in taal als in muziek zit dus een ordening en daardoor een structuur die je kunt ontrafelen en dat is heel leuk om te doen. Muziekanalyse is een soort tekstverklaring. Als je muziek analyseert, begrijp je vaak beter wat de componist wil “zeggen”, je snapt de ordening van de klanken beter, of je herkent een bepaalde stijl in de klanken.
Waarom zou je muziek analyseren?
Voegt analyse nou iets toe aan de muziek?
Persoonlijk vind ik het erg leuk om me in te leven en na te denken over een kunstwerk, dus ook over een muziekstuk. Het hoeft niet tegelijkertijd met het luisteren als beleving. Luisteren en analyseren zijn twee verschillende activiteiten. Om muziek te analyseren moet je op een heel andere manier luisteren. Om muziek te analyseren heb je inlevingsvermogen en intellect nodig. Je gaat sommige of alle aspecten van een muziekstuk eens nader beschouwen.
Het is ook leuk en voedend om er met andere mensen over te praten. Dit onderzoeken, eventueel overleggen en conclusies trekken, noem je analyseren. Uiteraard is het op conservatoria een verplicht vak.
Door te analyseren word je een betere luisteraar. Dat leidt er weer toe dat je ook andere kunstwerken uit die stijlperiode of die muziekstijl beter kunt begrijpen. En hoe meer je gehoord hebt, hoe beter je muziek kunt vergelijken.
Soms is het jammer als je muziek analyseert
Aan de andere kant gaat er soms ook iets van de “magie” weg, als je dingen gaat “snappen.” Voor een leerkracht is dat wel eens lastig. Je haalt de betovering weg, maar je helpt een leerling ook om meer “uit de muziek te halen” doordat je het gehoor traint. Bepaalde zaken vallen hen dan op, die ze anders niet hadden waargenomen. Daardoor kan muziek juist meer voor hen gaan leven en hun smaak wordt volwassener.
Is analyse per se nodig?
Is analyse noodzakelijk om een goede luisteraar te zijn? Nee. Je kan het houden bij het beleven van muziek, of bij het zelf maken of reproduceren van muziek.
De ordening in de muziek ervaar je vaak al onbewust en hoe meer ervaring je hebt in spelen en luisteren, hoe meer je in staat bent om heel bewust een eigen smaak te ontwikkelen. Je leert al doende (makend of luisterend) wat je prettig vindt of niet.
Maar als je zelf muziek maakt, ontkom je er eigenlijk niet aan om analytisch te zijn. Als je weet hoe een muziekstuk in elkaar zit, scheelt het je namelijk oefentijd en weet je beter hoe iets in de periode dat het gemaakt is, of in de stijl dat het gemaakt is uitgevoerd moet worden. Vaak kan je er dan ook meer van genieten. Voor mensen die zelf musiceren is het dus altijd lonend om een beetje te analyseren. Hoe ver je daar mee wil gaan, hangt van jezelf af.
Muziekanalyse is geen exacte wetenschap
Muziekanalyse is geen exacte wetenschap. In elke analyse zit een subjectief element. Je interpreteert en weet heel vaak niet zeker. Muziekanalisten spreken elkaar daarom ook vaak tegen.
Vind jij het anlyseren van muziek nuttig? Leg je standpunt uit.
Probeer je van nature om muziek te analyseren? Kun jij aangeven waar jij bij muziek altijd op let? Om een voorbeeld te geven: sommige mensen beluisteren altijd de basloop, terwijl anderen alleen de melodie beluisteren. Sommige mensen zetten bij voorkeur muziek in mineur op, etc.
Als jij nieuwe bladmuziek krijgt, gebruik je dan je vermogen om te analyseren? Welke vragen stel jij jezelf aan het begin van een nieuw muziekstuk?
Als jij muziek hoort, analyseer je dan auditief, of haal je veel uit geschreven bronnen? Op welke aspecten let jij dan?
Soms worden de twee talen (muziek en spreektaal) met elkaar verbonden, in vocale muziek: liederen. Vind jij dat (in zijn algemeenheid gesproken) de zeggingskracht van de muziek dan groter wordt? Of heb je liever instrumentale muziek? Als je geen idee hebt, vergelijk dan de twee onderstaande versies van een muziekstuk over de lente van Johann Strauss.
?